Van achterkant naar hotspot

Ik vond een pdf op de site http://www.nirov.nl/ over een excursie naar onze wijk.

Succesvolle excursie naar prachtig compact Utrecht
30 september 2010

Nog niet zo lang geleden was het gebied tussen de Utrechtse Croeselaan en het Merwedekanaal een no-go area. Nu is hier een prachtig woongebied ontstaan rondom een historische haven. Het verloederde havengebied veranderde in Parkhaven, een uniek woonmilieu aan het water. Er wordt gewoond, geleefd, gerecreëerd en gewinkeld. In een van de restaurants aan de haven startte de derde excursie van de excursiereeks Prachtig Compact NL die het Nirov in samenwerking met het Atelier Rijksbouwmeester organiseert. Een groep van zo'n 40 mensen kon tijdens de excursie de meerwaarde van compact bouwen in de praktijk aanschouwen. Dat leverde zelfs complimenten van over de grens op: de Belgische architect Christine de Ruiter gaf aan het einde van de dag een pluim voor de inspanning die is geleverd door publieke en private partijen.

Historische waarden
Stedenbouwkundige en supervisor Stefan Gall van Atelier Quadrat trapt de middag af met een toelichting over de historie van Parkhaven. Vroeger was dit gebied het handelsgebied van Utrecht. In Parkhaven meerden boten aan en werden goederen gelost voor onder andere de hier gelegen veiling. Eind jaren ’60 begon de teloorgang omdat steeds meer goederen per vrachtwagen over de weg werden vervoerd. Met de verhuizing van de veiling naar Nieuwegein verloor het gebied haar belangrijkste functie. In de decennia die volgden werd het gebied door Utrechters bestempeld als no go-area. Maar wel een no go area met potentie. Een gebied met de potentie om iets te betekenen voor de stad. En dat is volgens Stefan Gall de essentie van de stedelijke opgave van dit moment: plekken een nieuwe betekenis geven voor de stad. Compact bouwen is in zijn ogen vooral integreren: dingen bij elkaar brengen en zo compact mogelijk maken. Door het bebouwen van vrijgekomen terreinen in de stad kun je de stad als het ware de stad afmaken en nieuwe verbindingen leggen tussen wijken die van elkaar waren afgesloten. Gall wijst erop dat integreren een werkwoord is. Het is meer dan alleen een plan schetsen, maar een spel. Het spel kan enkel vorm krijgen door te tekenen en te rekenen.

Gall maakte voor Parkhaven een stedenbouwkundig plan waarbij de hoogte van het grondwaterpeil een leidende rol speelde. De hoogte van het grondwaterpeil bepaalde de hoogte van de parkeergarage: het woonniveau is daarmee hoger dan het maaiveld. Hierdoor ontstond een aantrekkelijk woongebied met verschillende niveaus, met veel aandacht voor de kwaliteit van de openbare ruimte. Die hoogteverschillen sluiten ook aan bij de typische Utrechtse werven waar de stad beroemd om is.. Bij de rondwandeling door de wijk is zichtbaar hoe het werken met hoogteverschillen verschillende sferen heeft opgeleverd. Daarnaast heeft het gebied haar charme van haventerrein behouden, door bewust plaats te bieden aan historische (woon)schepen. De nieuwe bijzondere U-trechters aan de haven zijn een verwijzing naar de oude zandtrechters.

Proces: risico nemen
Het proces om het oude veilingterrein te veranderen in een levendig woongebied is in 1998 ingezet door de Gemeente Utrecht, Bouwfonds, Fortis en BPF. Evert van der Gronde was vanaf 1999 betrokken bij het project als gemeentelijk projectleider. Van meet af aan is de havenontwikkeling een proces geweest met diverse spelers. In 1999 werd begonnen met het ontwerp van een stedenbouwkundig plan. Bijzonder is dat alle spelers, ook de architecten, in een vroeg stadium zijn betrokken. De basis voor het stedenbouwkundige plan is tijdens workshops met alle actoren tot stand gekomen. Hierdoor is een plan ontstaan waar iedereen zich vanaf het begin aan heeft verbonden. En waar aan is vastgehouden.

Van der Gronde deelt een pluim uit aan Bouwfonds. Ze durfden het risico te nemen om in een vroeg stadium te investeren in een plan. Plannen die pas jaren later uitgevoerd zouden gaan worden. Om de bewoners vertrouwen te geven, werd al snel begonnen met de uitvoer van plannen rondom het havengebied. De historische haven fungeerde als beelddrager voor de nieuwe wijk. Op die manier laat je bewoners al vroeg in het proces zien dat het niet bij plannen blijft, maar dat er vooruitgang is. Rondom de haven werden verschillende activiteiten georganiseerd om het gebied op de kaart te zetten. Gevolg is dat Parkhaven een plek heeft veroverd in de ‘mental map’ van de utrechters en echt een onderdeel van de stad is geworden.

Al deze verhalen hebben menigeen nieuwsgierig gemaakt. Een excursie is toch voornamelijk zien, proeven en ruiken. We trotseren de regen om een kijkje te nemen in het gebied. Onder leiding van Stefan Gall (Atelier Quadrant) en Evert van der Gronde (projectleider gemeente Utrecht) wordt in twee groepen een rondgang gemaakt door het gebied. Wat opvalt is de eenheid die het gebied uitstraalt door het gebruik van dezelfde kleur stenen door verschillende architecten. Daarnaast het rustige straatbeeld, de afwezigheid van auto’s speelt hierin een belangrijke rol. Ook de semi-openbare ruimtes zien er verzorgd en onderhouden uit. De gezamenlijke prachtig onderhouden tuinen laten duidelijk zien dat groene wijken prima samengaan met compact bouwen.

Parkhaven als verbinding
Eric Rossen, stedenbouwkundige van de gemeente Utrecht woont zelf in het gebied. Vol trots neemt hij de aanwezigen mee naar zijn eigen huis. Hij geeft aan dat de ontwikkeling een groot impact heeft gehad voor de hele stad Utrecht. Het vormt de verbinding tussen de binnenstad en Leidsche Rijn. In 1999 was de Dichterswijk echt de achterkant van de stad. Nu is Parkhaven onderdeel van de stad geworden. Parkhaven is volgens Rossen een succes omdat er door schaalniveaus heen gedacht is. Aansluiting op de omgeving, zorg voor architectuur, identiteit van het gebied en openbare ruimtes vormen belangrijke onderdelen van het plan. De centrale ligging en uitstraling van de wijk zorgen dat ondernemers geloofd hebben in de locatie.

Hans Slappendel, directeur Projecten van het Bouwfonds Ontwikkeling, is ook een van de nieuwe bewoners van het gebied. Ook Slappendel bevestigt wat eerder werd opgemerkt. Continuïteit in het planteam is van groot belang: een groep van enthousiaste mensen die langdurig bij het proces betrokken zijn. Je weet wat er in het begin met elkaar is afgesproken en houdt elkaar daar ook aan. Ook de aanwezige architecten Joost Slangen en Hari Gullikers van Gullikers Architecten vertellen tijdens de wandeling vol passie over hun ontwerpen in het gebied. Zij hebben een blok ontworpen dat als het ware een moderne interpretatie van de omliggende jaren 30 woningen is. Een schot in de roos volgens de aanwezigen.

Financien en het belang van het team
Na de wandeling lukt het Kirsten van den Berg (coreferent bij deze excursie) niet goed om iets kritisch over het project te zeggen. ‘Ik ben erg enthousiast en wil jullie feliciteren met dit prachtige project.’ De voordelen over compact bouwen die door rijksbouwmeester Liesbeth van der Poll geschetst zijn vormen de basis van deze excursiereeks. Van den Berg geeft aan dat deze vooroordelen treffend zijn, maar dat vooral het financiële aspect een moeilijke opgave blijft.
Van den Berg komt met twee stellingen als start voor de afsluitende discussie. De eerste is: Nederland moet de ambitie voor het binnenstedelijk bouwen beter doorvertalen naar het beleid en financiële stromen. Als VROM zegt: ‘de toekomst van Nederland is er bij gebaat dat steden sterker zijn en dat binnenstedelijk bouwen belangrijker wordt’, maar tegelijkertijd aangeven dat het geld op is, verplicht dat ons tot het zoeken naar andere oplossingen. Voor een deel van het antwoord moeten we naar andere westerse landen kijken. Daar is in de stad bouwen over het algemeen een marktconforme zaak’.

De tweede stelling gaat over de schaal van de stad: binnenstedelijk bouwen vergt nieuwe vaardigheden van ontwikkelaars, ontwerpers en gemeentes ten behoeve van betaalbare projecten en processen. Participeren met bewoners in binnenstedelijk bouwen wordt een soort hype. Het vergt een langere adem. Je neemt veel kleinere stappen met bewoners. Het teamwerken is iets waar niet genoeg aandacht aan wordt gegeven en wat ondergewaardeerd wordt. Het is niet alleen het plan of het project, maar het gaat om een team met eigenzinnige mensen. De hoofdrolspelers van het project Parkhaven vertellen over wat volgens hen de succesfactor was van het succesvolle project: goed teamwork van een stedenbouw-kundige met passie, een enthousiaste ontwikkelaar, een gemeentelijke projectleider die het hele proces van voor tot achter meedoet en architecten die een klik hebben met het projectteam. Samen hebben ze de schouders eronder gezet en er iets moois van gemaakt. Een wijk waar ze trots op mogen zijn.

Wat daarbij ook enorm heeft geholpen bij de totstandkoming van Parkhaven is dat de hoofdrolspelers vanaf het begin zich voor lange tijd aan het gebied hebben verbonden. In het begin geformuleerde kwaliteiten en afspraken blijven staan tot het eind, omdat de betrokken mensen blijven. Je kunt elkaar blijven wijzen op afspraken die in het begin met elkaar zijn gemaakt

De aanwezigen waren vol lof over de transformatie. Parkhaven heeft laten zien hoe compact bouwen prima te combineren is met groene kwaliteit in de wijk. Daarnaast is het proces een belangrijke voorwaarde voor het slagen van het project. Het financiële aspect van compact bouwen vormt een uitdaging waarbij een blik over onze landsgrenzen wellicht een eerste aanzet tot nieuwe inzichten kan zijn.